ابن‌جباب ابوعمر احمد بن خالد قرطبیاِبن جَبّاب، ابو عمر احمد بن خالد بن یزید قرطبی (۲۴۶-۳۲۲ق/ ۸۶۰ -۹۳۴م)، محدث و فقیه مالکی می باشد. ۱ - بیوگرافیوی را به جیانی [۱]
ابن ماکولا، علی، الاکمال،ج۲، ص۱۳۸، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۳م.
[۲]
سمعانی، عبدالکریم، الانساب،ج۳، ص۱۸۰، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۳ق.
(که به اشتباه جبایی نوشته است) و ابوعمرو [۳]
ابن فرحون، ابراهیم، الدیباج المذهب،ج۱، ص۱۵۹، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره، ۱۹۷۴م.
نیز یاد کرده‌اند که مورد اخیر نادرست به نظر می‌رسد.۲ - شغلجبّاب که به زبان اهل اندلس به معنی جبّه فروش است، [۴]
سمعانی، عبدالکریم، الانساب، ج۳، ص۱۸۰، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۳ق.
شغل او [۵]
ابن ماکولا، علی، الاکمال،ج۲، ص۱۳۸ حیدرآباد دکن، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۳م.
و شغل پدرش [۶]
ذهبی، محمد، العبر،ج۲، ص۱۶، به کوشش ابوهاجر محمد سعید بن بسیونی زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
بوده است.۳ - محل سکونتاصل وی از جیّان (از شهرهای اندلس) ولی ساکن قرطبه بوده است [۷]
حمیدی، محمد، جذوة المقتبس،ج۱، ص۱۱۳، به کوشش محمد بن تاویت طنجی، قاهره، ۱۹۵۲م.
۴ - اساتیددر اندلس از اساتید بزرگی چون قاسم بن محمد (اولین کسی که مذهب شافعی را به اندلس برد)، محمد بن وضاح ، محمد بن عبدالسلام خشنی ، ب قی بن مخلد و دیگران حدیث شنید، سپس به مکه رفت و از علی ابن عبدالعزیز بغوی ، محمد بن علی صائغ و ابوبکر احمد بن عمرو مکی حدیث آموخت، آنگاه به صنعا رفته از اسحاق بن ابراهیم دبری و عبیدالله بن محمد کشوری و دیگران حدیث شنید [۸]
ابن فرضی، عبدالله، تاریخ العلماء و الرواة للعلم بالاندلس،ج۱، ص۴۲، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۳۷۳ق/۱۹۵۴م.
[۹]
حمیدی، محمد، ج۱، ص۱۱۳، جذوة المقتبس، به کوشش محمد بن تاویت طنجی، قاهره، ۱۹۵۲م.
[۱۰]
ذهبی، محمد، تذکرة الحفاظ،ج۳، ص۸۱۵، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۳-۱۳۳۴ق.
.۵ - سفر به آفریقاابن جباب به کرت (اقطریطش) و افریقیه سفر نمود [۱۱]
ابن فرحون، ابراهیم، الدیباج المذهب، ج۱، ص۱۶۰،به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره، ۱۹۷۴م.
و به دلیل روایتش از ابوزکریا یحیی بن ایوب علاف که وی را فقیه اهل مصر خوانده، می‌توان نتیجه گرفت که سفری نیز به مصر داشته است. [۱۲]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء،ج۱۳، ص۴۵۳، به کوشش شعیب الارنووط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
۶ - بازگشت به اندلسوی بعداً به اندلس بازگشت [۱۳]
ابن فرضی، عبدالله، تاریخ العلماء و الرواة للعلم بالاندلس،ج۱، ص۴۲، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۳۷۳ق/۱۹۵۴م.
۷ - شاگردانو روزگاری دراز در آن‌جا به روایت حدیث پرداخت و فرزندش محمد، ابومحمد عبدالله بن محمد ابن علی باجی ، محمد بن محمد بن ابی دلیم . [۱۴]
حمیدی، محمد، جذوة المقتبس،ج۱، ص۱۱۳-۱۱۴، به کوشش محمد بن تاویت طنجی، قاهره، ۱۹۵۲م.
محمد بن حزم معروف به ابن مدینی [۱۵]
مقری، احمد، نفح الطیب، ج۲، ص۱۵۰، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۸م.
و دیگران از او روایت کرده‌اند.۸ - مقامات علمیابن فرضی [۱۶]
ابن فرضی، عبدالله، ج۱، ص۴۲، تاریخ العلماء و الرواة للعلم بالاندلس، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۳۷۳ق/۱۹۵۴م.
وی را امام دوران در فقه و حدیث و عبادت معرفی کرده است. ذهبی [۱۷]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء،ج۱۳، ص۳۲۹، به کوشش شعیب الارنووط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
از قول ابوعلی غسانی ، از ابن عبدالبر نقل کرده که در اندلس کسی فقیه‌تر از قاسم بن محمد و ابن جباب نبوده است. همو از قاضی عیاض نقل می‌کند [۱۸]
ذهبی، محمد، العبر،ج۲، ص۱۶، به کوشش ابوهاجر محمد سعید بن بسیونی زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
که او در مذهب مالک ، امام دوران و در حدیث بلامنازع است. همچنین ذهبی می‌گوید [۱۹]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء،ج۱۵، ص۲۴۱، به کوشش شعیب الارنووط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
که اندلس حافظی چون ابن جباب و ابن عبدالبر نداشته است. ابن فرحون [۲۰]
ابن فرحون، ابراهیم، الدیباج المذهب،ج۱، ص۱۶۰، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره، ۱۹۷۴م.
نیز در مقایسه میان قاسم بن اصبغ و ابن جباب از قول ابن ابی الفوارس می‌نویسد که یک روز ابن جباب از تمام عمر قاسم ارزشمند‌تر است. بالاخره ذهبی [۲۱]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۵، ص۲۴۰،به کوشش شعیب الارنووط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
وی را بی‌نظیر و صفدی [۲۲]
صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات،ج۶، ص۳۷۱، به کوشش س ددرینگ، بیروت، ۱۳۹۲ق/۱۹۷۲م.
او را حافظ کبیر خوانده است. با این وصف نه تن‌ها اطلاعات حاضر در مورد وی ناچیز است بلکه به دلیل عدم وجود یا شناسایی اثری از او اظهارنظر در مورد مقام علمی و نقش اجتماعی ابن جباب میسر نیست.۹ - آثار و تألیفاتحمیدی [۲۳]
حمیدی، محمد، ج۱، ص ۱۱۳، جذوة المقتبس، به کوشش محمد بن تاویت طنجی، قاهره، ۱۹۵۲م.
گفته است که او در مسند حدیث مالک بن انس و غیر از او (کتاب) نوشته است و ذهبی [۲۴]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء،ج۱۵، ص۲۴۱، به کوشش شعیب الارنووط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
کتاب الایمان، کتاب الصلاه، کتاب قصص الانبیاء و ابن فرحون [۲۵]
ابن فرحون، ابراهیم، الدیباج المذهب، ج۱، ص۱۶۰، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره، ۱۹۷۴م.
کتاب فضائل الوضوء و الصلاه و حمدالله و خوفه را به وی نسبت داده‌اند. مقری [۲۶]
مقری، احمد، نفح الطیب،ج۲، ص۱۵۰، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۸م.
گفته است که وی کتابی در مورد (حلیت قبول) هدایای سلطان نوشته و پالنسیا [۲۷]
پالنسیا، آنخل گونزالس، تاریخ الفکر الاندلسی، ج۱، ص ۳۲۷،ترجمه حسین مؤنس، قاهره، ۱۹۵۵م.
«صحیفه «ای در خصوص نقد رأی و عقیده محمد بن عبدالله بن مسره قرطبی (د ۳۱۸ ق) - اولین متفکر اندلسی که به آراء معتزله گرایش داشته - به او نسبت داده است. اما منبع سخن این دو نفر معلوم نیست.۱۰ - فهرست منابع(۱) ابن حجر، احمد، لسان المیزان، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۹-۱۳۳۱ق. (۱) ابن فرحون، ابراهیم، الدیباج المذهب، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره، ۱۹۷۴م. (۱) ابن فرضی، عبدالله، تاریخ العلماء و الرواة للعلم بالاندلس، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۳۷۳ق/۱۹۵۴م. (۱) ابن ماکولا، علی، الاکمال، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۳م. (۱) پالنسیا، آنخل گونزالس، تاریخ الفکر الاندلسی، ترجمه حسین مؤنس، قاهره، ۱۹۵۵م. (۱) حمیدی، محمد، جذوة المقتبس، به کوشش محمد بن تاویت طنجی، قاهره، ۱۹۵۲م. (۱) ذهبی، محمد، تذکرة الحفاظ، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۳-۱۳۳۴ق. (۱) ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب الارنووط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م. (۱) ذهبی، محمد، العبر، به کوشش ابوهاجر محمد سعید بن بسیونی زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م. (۱) سمعانی، عبدالکریم، الانساب، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۳ق. (۱) صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، به کوشش س ددرینگ، بیروت، ۱۳۹۲ق/۱۹۷۲م. (۱) مقری، احمد، نفح الطیب، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۸م. ۱۱ - پانویس
۱۲ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌جباب »،ج۳ ص۱۰۲۰. |